Gelişimin Temel İlkeleri
Her insanın gelişim süreci belli ilkelere göre gerçekleşir. Bunlar kişilere ve toplumlara göre değişmeyen evrensel ilkeleridir.
1. Gelişim; kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.
Bireyin doğuştan getirdiği özellikler ( cinsiyet, beden yapısı, göz ve saç rengi vb. ) ile çevrenin etkileşimi sonucunda gelişim ortaya çıkar. Örneğin doğuştan mükemmel bir ses sahip olan birey, uygun bir çevrede yetişirse büyük bir sanatçı olabilir.
2. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir.
Gelişimde her aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya hazırlayıcıdır. Bir aşama oluşmadan diğerine ulaşılamaz. Örneğin bir çocuğun dil gelişimini değerlendirdiğimizde çocuk öncelikli olarak sesleri çıkartır. Daha sonra sessiz sesli harfleri yan yana getirir, hecelemeye geçer daha sonra tek heceli kelimeleri söyler ve en sonunda cümleler kurmaya başlar.
3. Nöbetleşe devam eder.
Gelişim alanlarındaki hızın zamana veya yaşa göre değişiklik göstermesine denir. Bir alandaki gelişim hızlanırken diğer alandaki gelişimin yavaşlaması ya da tam tersinin ortaya çıkması durumudur. Gelişim aşamalarını birbirinden kesin çizgilerle ayıramayız. Bireyin gelişiminde nöbet sırası gecikebilir fakat nöbet sırası değişmez. Gelişim durmadan ilerleyen ve belirli dönemlerde bazen çok hızlı bazen yavaş olan süreçtir. Örneğin son çocukluk döneminde fiziksel gelişim yavaşlarken ince kas gelişimi hızlanır.
4. Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir.
Doğumdan sonraki ilk altı aydaki büyüme hızı, sonraki altı aydakinden daha hızlıdır.
Gelişimin hızlarına göre sıralaması;
[ordered_list style=”decimal”]
- Doğum öncesi
- Bebeklik
- Ergenlik
- İlk çocukluk ( 2- 6 yaş)
- Okul Dönemi ( 6-12 yaş)
[/ordered_list]
5. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
Her bireyin gelişimi birbirinden farklıdır. Bazı çocuklar beş aylıkken diş çıkarırken, bazıları on aylıkken çıkarabilir. Bazı çocuklar 9 aylıkken yürüyebilir, bazıları 18 aylıkken yürüyebilir. Bu açıdan özellikle ebeveynlerin, anasını ve sınıf öğretmenlerinin bu özelliği dikkate alması gerekir.
6. Gelişimde kritik dönemler vardır.
Bazı dönemlerde yaşanan psikolojik, fizyolojik ve sosyal olaylar diğer zamanlardan daha etkili olabilir. Buna kritik dönem denir. Bu olaylar, olması gereken dönemden önce veya sonra ortaya çıkarsa daha az etkili olur. Örneğin gebeliğin ilk üç ayı hassas dönemdir. Bu dönemde yanlış ilaç kullanımı ya da ultrasona maruz kalma, diğer aylara göre daha risklidir.
Bir bebeğin yürümesiyle ilgili kritik dönem bir yaş civarıdır (9-18 ay). Okul öncesi dönem, zihinsel ve dil gelişimi için kritik dönemdir. 0 – 1 yaş, çocuğun temel güven duygusunu kazanması için kritik dönemdir. Ergenlik dönemi de kimlik / kişilik gelişimi için kritik dönemdir.
7. Gelişim bir bütündür.
Bütün alanlarda gelişim (fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal) bir bütün olarak ilerler. Bir alandaki gelişim öteki alanlardaki gelişimi de etkiler. Örneğin çocuk, bacak kasları hazır olduğunda yürüyebilir (bedensel ve devinsel gelişim). Yürüdüğü için insanların yanına gidip onlarla ilişki kurabilir (sosyal gelişim) ve çevredeki uyarıcılara ulaşıp onları inceleyebilir (zihinsel gelişim). Mutluluğunu göstermek için değişik sesler çıkarabilir (dil gelişimi).
8. Gelişimin kendine has yöntemleri vardır.
Gelişimin; baştan ayağa, genelden özele ve içten dışa olmak üzere üç yöntemi bulunmaktadır.
a) Gelişim baştan ayağa doğrudur.
Baş gelişimi döllenmeden itibaren bedenin diğer kesimlerine göre daha hızlıdır. Bu nedenle önce başın hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır.
b) Gelişim içten dışa (merkezden dışa) doğrudur.
Önce vücudun iç organları gelişir, daha sonra dış bölgeler gelişir. Örneğin; anne karnındaki bebeğin ilk olarak kalbi, en son ise saçları ve tırnakları oluşur.
c) Gelişim genelden özele doğrudur.
Önce büyük kaslar, sonra küçük kaslar gelişir. İnsanın öncelikle gövde, kafa, kol ve bacak gibi genel yapıları; sonra parmak, saç, tırnak gibi özel yapıları geliişir. Küçük bir çocuk topa önce eliyle sonra parmaklarıyla vurmayı öğrenir.
